Scientific name: Artemisia dracunculus
نام هاي ديگر: طرخون– تلخون –الحوذان مي باشد.
معرفی:
ترخون گياهي چند ساله متعلق به تيره Asteraceae است که از دوران باستان از اندام هاي هوايي آن به عنوان ضد تشنج، اشتهاآور، مقوي معده، مدر، ضدنفخ و نيز ضدکرم استفاده شده است.
گياهي است که ساقه آن زياد بلند نمي شود و ارتفاع آن به حدود 60 سانتي متر مي رسد. داراي برگهايي ساده به رنگ سبز تيره زيبا و بدون دمبرگ است. گلهاي آن سبز مايل به زرد بصورت خوشه اي که از کنار برگهاي متصل به ساقه ظاهر مي شود. ساقه برگدار گياه اگر در بين انگشتان فشرده شود، بوي مشخصي بر اثر آزاد شدن اسانس از آن استشمام مي شود.
قسمت مورد استفاده ترخون، برگ و سرشاخه هاي جوان و برگدار گياه است. طعم آنها در حالت تازه تند و کمي تلخ و بوي آنها مطبوع است.
طبيعت آن: طبيعت آن گرم و خشک مي باشد.
ترکيبات شيميايي:
گياه تازه داراي اسانس روغني فرار است. بعلاوه مقدار کمي تانن و ديگر مواد نيز در گياه وجود دارد. اسانس ترخون رنگ زرد روشن تا عنبري دارد. در غالب روغنها حل مي شود ولي در گليسيرين عملاً غير محلول است. اسانس ترخون را بايد در ظروف شيشه اي به صورت مملو در جاي سرد و دور از نور نگهداري کرد. از اسانس ترخون براي مطبوع ساختن بعضي از مواد غذايي استفاده بعمل مي آيد.
فواید دارویی و درمانی:
ترخون، گیاهی چند ساله است که بومی اوراسیا و مناطق شمالی آمریکای شمالی می باشد. این گیاه که می تواند چهار تا شش پا قد داشته باشد و می تواند به سرعت از طریق ریشه های ریزوم گسترش یابد. ترخون مزایای سلامتی بسیاری دارد، از همه آنتی اکسیدان ها گرفته تا رشد عضلات و کمک به هضم. ترخون را می توان در غذاهای پخته شده و سس شده استفاده کرد یا در آب آن را دم کرد تا دم نوش آن تشکیل شود.
اشتها آور، مقوي معده، مدر، ضد اسکوربوت و بطور خفيف ضد کرم و قاعده آور است. در طب عوام از آن برای رفع درد مفاصل استفاده بعمل مي آورند. در رفع سکسکه، بلع هوا و درمان قاعدگي هاي دردناک موثر واقع مي شود.
ترخون را مي توان در درمان بيماريها، بصورت دم کرده 20 تا 30 در هزار (مدت دم کرده 10 دقيقه (بعد از غذا یا در طول روز مصرف کرد. اسانس آن به مقدار 2 تا 3 قطره مخلوط در عسل و 3 تا 4 بار در روز بکار مي رود.
ترخون با رادیکال آزاد در بدن مبارزه می کند
برگ های ترخون حاوی آنتی اکسیدان است که به مبارزه با رادیکالهای آزاد در بدن کمک می کند. آنتی اکسیدان ها بدن شما را از هرگونه بیماری محافظت می کنند.
از رشد سلول های سرطانی جلوگیری می کند
به دلیل داشتن آنتی اکسیدان موجود در آن، برگهای ترخون توانایی جلوگیری از رشد سلول های سرطانی را دارند. این می تواند از طریق مکانیسم مبارزه با رادیکال های آزاد در بدن اتفاق بیفتد.
ویژگی‌های گیاه‌شناختی:
ترخون به ارتفاع ۳۰ سانتیمتر تا یک متر و دارای برگهای ساده به رنگ سبز است. برگهای قاعده ساقه آن
به ۳ لوب تقسیم می‌شود و کاپیتول‌های آن کوچک و به رنگ سبز و خوشه‌ای است. تکثیر آن از طریق پیدایش جوانه‌ها در ریزوم گیاه صورت می‌گیرد. قسمت مورد استفاده ترخون برگها و سر شاخه‌ها جوان گیاه است. از ترخون برای طعم‌دار کردن خوراکی‌هایی مثل شور نیز استفاده می‌شود.
تعداد دیگری از گونه‌های این جنس (مانند خاراگوش و برنجاسف) برای داروسازی و نیز برای تهیه چاشنی به کار برده می‌شوند. طبق نظر هگر (۱۹۵۹) دو واریته ترخون زراعی یعنی ترخون فرانسوی با آلمانی و ترخون روسی وجود دارد. طبق نظر رزن گارتن (۱۹۹۹) در واقع دو گونه اختصاصی زراعی ترخون کشت می‌شوند و
ترخون روسی همان A. dracunculoides Pursh است. در مجارستان نیز مانند سایر نقاط جهان ترخون فرانسوی کشت می‌شود؛ این گونه نسبت به سایر گونه‌ها عطر و طعم بیشتری دارد.
ترخون ریشه‌های گسترده‌ای دارد و از زمین‌ساقه کوتاه آن یک شبکه ریشه ای متراکم تکامل می‌یابد. بیشتر ریشه‌ها تا عمق ۳۰–۲۰ سانتی‌متری در خاک نفوذ می‌کند. دستک که برای تشکیل یک شاخساره از سطح خاک بیرون می‌آید نیز از زمین‌ساقه تولید می‌گردد. شاخساره‌های گیاه چوبی و سبز رنگ هستند و قسمت تحتانی آنها به رنگ قرمز مایل به قهوه ای است. ارتفاع اندام‌های هوایی بسته به شرایط محل رشد ۱۵۰–۸۰ سانتیمتر می‌باشد. برگها کاملاً لبه دار، بدون پرز، به شکل نیزه ای لیفی و در هر دو طرف براق هستند. گل آذین‌های کلاپرک ترخون یک آرایش خوشه ای سبز رنگ، برگدار و بسیار منشعب را تشکیل می‌دهند.
گل‌ها به رنگ زرد یا قرمز مایل به قهوه ای هستند. ترخون فرانسوی بذری تولید نمی‌کند. اما ترخون روسی بذر تولید می‌نماید. ارزش ترخون مربوط به روغن فراری است که در بوته‌ها ذخیره می‌شود. بوی روغن فرار ترخون تا حدودی شبیه بادیان رومی است. اما این ماده خوشبو نیست و در عین حال دارای طعم تند و گرمی می‌باشد. ترخون فرانسوی در زمان گلدهی دارای بیشترین میزان روغن فرار است. مهم‌ترین ترکیب روغن فرار ترخون متیل کاویکول (استراگول) است که این ماده ایزومر آنتول می‌باشد و میزان از حجم کل روغن
را به خود اختصاص داده است.
ترکیب‌های دیگر روغن فرار شامل کامفن، اسیمن، سابیش، میرس، آئیسول و یوجنول هستند. ترخون ۱۰–۸ سال زنده می‌ماند.
عوارض و تداخلات دارويي:
به صورت خشك عوارض جانبي ندارد ولي به صورت تازه در اسانس آن دو تركيب سمی نام متيل اوژنول و استرگول وجود دارد كه در صورت مصرف بيش از حد (اضافه از حد مواد غذایی) مي تواند عوارض ایجاد کند.
مصرف در حاملگی و شیردهی:
گزارشی از عوارض جانبی به صورت مواد غذایی گزارش نشده است. ولی به عنوان داروی گیاهی ایمنی آن هنوز تایید نشده است.
محل رويش:
اين گياه بومي کوهستانهاي اروپا، آمريکا و روسیه است. و پرورش ترخون در ايران معمول است.
برچسب: ترخون، گیاهان دارویی، Tarragon, Estragon,
منبع: www.imna.ir خبرگزاری ایمنا
sid.ir/fa/journal پایگاه مرکز اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی
www.imp.ac.ir/IMP/ پژوهشکده گیاهان دارویی
https://www.mums.ac.ir گیاهان دارویی- دانشگاه علوم
پزشکی مشهد